مقایسه ی سبک شناسانه ی اقتفاهای حافظ از خواجو

چکیده: بزرگان شعر فارسی اگرچه صاحب سبک به شمار می آیند، اما مقام والای خود را علاوه بر نبوغ ذاتی مدیون دستاوردهای فکری، زبانی و ادبی گذشتگان و حتی معاصران خود هستند. حافظ شیرازی از جنجال برانگیزترین این بزرگان است؛ زیرا از یک سو در شمار بزرگترین شاعران ادب فارسی است که مورد نظر شعرای بعد از خود بوده است و از سوی دیگر، توجه خاصی به الفاظ، ترکیبات و حتی مضامین شعری و صور خیال دیگران دارد. به همین دلیل برای فهم و تحلیل بهتر شعر حافظ، بررسی شعر کسانی که حافظ بیشتر از آنها تقلید کرده است، امری لازم و ضروری به شمار می آید. بدون تردید، خواجوی کرمانی در ردیف نخست این دسته از شاعران قرار دارد. خواجوی کرمانی از بزرگترین شاعران قرن هشتم هجری است. در میان شاعرانی که حافظ از آنها تقلید کرده و بهره برده است، خواجوی کرمانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. مقایسه غزلهای این دو شاعر می تواند در شناخت یکی از سرچشمه های اصلی سبک غزل حافظ راهگشا باشد. در این پایان نامه اقتفاهای حافظ از خواجو در3 سطح ادبی ( بدیع معنوی،بیان ) زبانی ( آوایی- که شامل بدیع لفظی نیز می باشد- لغوی، نحوی ) و فکری بررسی شده است. حافظ در سطح ادبی به کاربرد ایهام و انواع آن، تضاد، استخدام، تلمیح، تشبیه، استعاره، کنایه، مجاز و استفاده بنیادین از نمادهای عرفانی مورد نظر خواجو توجه داشته است. از نظر استفاده از صور خیال می توان گفت تا حد زیادی شبیه به هم هستند. هر دو تقریباً به یک اندازه از ایهام تناسب و تضاد بهره برده اند. ایهام تضاد در شعر خواجو اندکی بیشتر از شعر حافظ است اما حافظ ایهام - که شاخصه شعر اوست - استخدام و تلمیح را بیشتر از خواجو به کار برده است. در سطح زبانی خواجو پرکار تر از حافظ بوده است، مثلا خواجو 14درصد جناس، 27/0 درصد فعل، 11/0 درصد ترکیبات اضافی و وصفی بیشتر از حافظ به کار برده است. ولی حافظ از واژه گزینی 8 درصد بیشتر از خواجو استفاده کرده است و جملات به کار رفته در غزل حافظ 3/0 درصد بیشتر از خواجواست. حافظ در سطح فکری بیشترین تأثیر را از خواجو گرفته است که مهمترین آنها تلاش برای آوردن شیو? ایهام گونه و چند پهلو در غزل و تلاش برای تلفیق غزل عاشقانه و عارفانه می باشد. اما تلاش او در حد تقلید متوقف نشده است ونوآوری ها یی نیز در این سطح مشاهده می شود. با این همه اهمیت خواجو به عنوان آغاز گر جدی این شیوه در شعر فارسی همواره مطرح خواهد بود.